Karadeniz bölgesinin doğusunda yer alan Gümüşhane, ismini Türkçe gümüş, ve Farsça hane kelimelerinden almıştır. Şehre Romalılar döneminde de gümüş yeri denmektedir. Bu dönemde ilin ismi Arjiopolis yani gümüş yeridir. Evliya çelebi seyahatnamesinde ise il ismi gümüş şehri olarak geçmektedir. Şehir vadi boyunca uzanan bir alana kurulmuştur. Şehrin doğu komşusu Bayburt ilimizdir. Batısında Giresun, kuzeyinde Trabzon, güneyinde Erzincan illeri yer alan şehir, tarihi ve doğal güzellikleri ile ilgi görmektedir. Yayla turizmi tüm Karadeniz şehirleri gibi bu ilde de gelişmiştir. Kadırga, Güvende ve Taşköprü gibi pek çok doğal güzelliğe sahip olan yaylalar şehirde yer almaktadır. Bu yaylalar arasında turizm açısından gelişmiş olan bölgeler de yer almaktadır. Her yıl yaz aylarında yaylalarda şenliler düzenlenmektedir. Böylece şehrin yayla turizmi daha da artmaktadır. Bir vadi kenarına kurulan şehirde yer alan yaylalar çevrede bulunan obaları da birleştirmektedir. Bu bakımdan bir bütünlük sağlayan yaylaların yanı sıra şehirde tarihi anlamda da pek çok eser yer almaktadır. Tarih boyunca Anadolu illeri değişik görevlerde ve konumlarda yer almıştır. Tarihte önemli bir yeri olan bir şehir de Gümüşhane’dir. Şehir tarihte stratejik bakımdan önemli bir yere sahiptir. Hem savunma kulesi olan hem de gözetleme kulesi olan pek çok kale şehirde yer almaktadır. Yüz ölçümü bakımından incelendiğinde şehrin pek çok bölümünün çayır ve meralardan oluştuğu görülmektedir. Bu bakımdan şehir hayvancılık açısından da elverişli alanlara sahiptir. Bu alanlar dışında kalan yerler ise ormanlar ve ekili dikili alanlardan oluşmaktadır. Şehirde yapılacak bir gezide pek çok etkinlik bir arada yapılabilir. Piknik ya da tarihi yapı ziyaretleri bölge gezisinde yapılması gerekenler listesinde ilk sırada yer almaktadır. Şehir binlerce yıllık tarihi ile de kendi yapısını oluşturmuştur.
Şehirde yer alan tarihi eserler binlerce yılın göstergesidir. Şehir geçmişte ipek yolu üzerinde bulunduğu için önemli bir merkez olmuştur. Tarihte şehri en önemli yer haline getiren olaylardan biri de devletin sikkelerini basması olmuştur. Bir dönem devletin hazinesinin altıda biri bu bölgede basılmıştır. Gümüş ve altın sikkelerden oluşan paralar, uzun yıllar boyunca bölgede basılmaya devam etmiştir. Hatta bu konuda şehrin kendi adına sikke basma ayrıcalığı kazanması bir başka ayrıcalığıdır. Tarihte pek çok kavim ve medeniyet bölgede yerleşmiş ve yaşamıştır. Bunlardan ilki ise Asurlular olarak karşımıza çıkmaktadır. Asurlulardan sonra bölgede Urartular da yer almıştır. Medler, Pers Krallığı ve Makedonlar da şehirde yaşayan diğer kavimlerdir. Pontus Krallığı ve Roma İmparatorluğu haricinde bölgeye hakim olan bir diğer devlet ise Emeviler olmuştur. Son dönemlerde ise bölge Selçuklu ve Osmanlı hakimiyeti altına girmiştir. Osmanlı hakimiyetine girmesi ise 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon- Pontus Rum Devletini yıkması ile gerçekleşmiştir. Şehirde toplamda tam 391 adet tescilli ve taşınmaz kültür varlığı bulunmaktadır. Santa Harabeleri ve Zigana Dağı gibi tarihi eserler ile doğal güzellikler şehir bünyesinde bir araya gelmiştir. Şehirde yer alan gümüşten yapılma hediyelik eşyalar en güzel hartalar olacaktır. Şehir genel anlamda tarih ve doğal güzellik alanı sayılmaktadır. Şehre yapılacak olan gezilerde Romalılardan günümüze kadar kalan pek çok yapıya rastlamak da mümkün olabilir. Sadece Romalılar değil Selçuklu ve Osmanlı izleri de şehrin ger bir yanında derinlemesine görülmektedir. Camiden kiliseye kadar pek çok yapı bize yılları göstermektedir.
Karadeniz’in geneline damgasını vurmuş yayla ekoturizminin yanı sıra, kayak merkezleri ve antik kentleri ile hem doğa severleri hem de tarih tutkunlarını da dört mevsim ağırlayan oldukça özel bir il. Gümüşhane Gezilecek Yerler Listesine yakından bakalım.
1996 yılında turizme kazandırılan Karaca Mağarası, Gümüşhane’nin Torul ilçesindeki Cebeli köyü sınırları içerisindedir ve il merkezinden 17 kilometre uzaklıktadır. Denizden yüksekliği 1550 metre olan mağaranın en etkileyici yeri hiç şüphesiz duvar damlataşları. Çatlaklardan sızan suların oluşturduğu damlataşlarının renkleri de biçimleri de çeşitlilik içeriyor. Orgu andıran duvarları, sarkıtları, dikitleri, mağara çiçekleri ve beyazdan koyu maviye kadar geniş bir renk skalasındaki traverten basamakları ile ziyaretçilerine adeta görsel bir şölen yaratan Karaca Mağarası’nın bir diğer özelliği de yüksek oksijenli havası. Mağaranın ısısının ve temiz havasının astım hastalığına iyi geldiğinin duyulması sonucu ziyaretçi sayısı artmıştır. Aynı zamanda bu doğal güzelliğin UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınması da an meselesi.
Gümüşhane’deki iki tarihi konağın birleştirilmesi sonucu İkizevler adını alan konak, 2005-2006 yıllarında restore edilerek hizmete açılmıştır. Konağın yapılış tarihi 1920’dir ve özellikleri bakımından tarihi Gümüşhane konaklarının tipik bir örneğidir. Üç katlı konağın ikinci katında konak odaları ve mutfak korunmuştur, çatı katı ise etnografik eserlerin sergilendiği asıl bölümdür. İki büyük salonda Osmanlı Dönemi ve yakın tarihe ait toplam 1066 eserin sergilendiği on iki vitrin bulunmaktadır.
Kürtün ilçesi sınırlarında olan ve 168 dekarlık bir alana yayılmış olan park, 2014 senesinde Bakanlık kararı ile Tabiat Parkı statüsü kazanmıştır. İsmini, içinden geçen ve 15 metre yükseklikten dökülen şelaleyi oluşturan Çağlayandibi Deresi’nden almış olan parkta, havzaya hakim olan ladin ağaçları başta olmak üzere birçok ağaç ve bitki türünü görmeniz mümkün. Aynı zamanda sonradan yapılan yürüyüş yolunda uzun doğa yürüyüşlerine çıkabilir, doğa fotoğrafları çekebilirsiniz. Gümüşhane Gezilecek Yerler listesinde kesinlikle ziyaret etmeniz gereken yerlerden biridir.
Çağlayandibi Şelalesi Tabiat Parkı’nı da içinde barından Örümcek Ormanları 1998 yılında Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 1998 yılında “Tabiatı Koruma Alanı” olarak duyurulmuştur. Flora ve fauna çeşitliliği açısından çok zengin olan Örümcek Ormanları’na, Kafkasların ve Avrupa’nın en yüksek köknar ve ladin ağaçlarını barındırması açısından “Ağaç Müzesi” benzetmesi yapılıyor. İçinde aynı zamanda koruma altına alınmış dört tane de köknar ağacı bulunmakta.
Kelkit ilçesinden 26 kilometre uzaklıkta, Sadak Köyü sınırları içerisinde bulunan Satala Antik Kenti, tarih boyunca Hitit, Asur, Roma ve Bizans medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Henüz kapsamlı bir kazı çalışması yapılmadığı için asıl zenginliklerinin hala toprak altında olduğu düşünülüyor ancak gün yüzüne çıkarılmış olan buluntuları açısından da bugün önemli bir turizm noktası. Mezarları, su kemerleri, hamam odaları ve ören yerinin etrafını çeviren surları görülmeye değer.
800 yıllık yayla geleneğini sürdüren Zigana Yaylası, Gümüşhane il merkezine 46 kilometre, bir doğa harikası olan Örümcek Ormanları’na ise 50 kilometre uzaklıktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 2032 metredir. Manastırları, gölleri, ormanları, köyleri ve tertemiz havasıyla doğa ile içiçe olmak isteyenlerin gezilecek yerler listesinde ilk sıralarda olan Zigana Yaylası, aynı zamanda Doğu Karadeniz’in tek kayak merkezini de bünyesinde barındırıyor. Ancak isminin kayak merkezi olması sizi yanıltmasın, tesis sadece kışın değil, çim kayağı alternatifiyle dört mevsim ziyaretçilerini ağırlıyor.
Doğu Karadeniz’in önemli bir kültürel mirası olan Santa Harabeleri, Gümüşhane’nin merkezine 82 kilometre uzaklıktaki Dumanlı Köyü sınırları içerisinde yer alıyor. 1923’teki nüfus mübadelesinin ardından sessizliğe gömülen bölgede sadece yedi köy ve üç yüz hane bulunmakta. 1. ve 3. dereceden arkeolojik sit alanı statüsünde olan ve 17. yüzyılda Rumlar tarafından kurulduğu bilinen bölgede Rum sivil mimarisine ait eserleri ve mahalle aralarındaki kiliseler ziyaret edebilirsiniz.
Limni Gölü Torul ilçesi sınırlarında yer alıyor. Bakanlık kararıyla 2011 senesinde Tabiat Parkı statüsü kazanmıştır. Parkın yer aldığı vadi biyolojik çeşitlilik ve endemik bitkiler açısından oldukça zengindir. Kış aylarında ise buz tutan göl ve karlarla kaplı ağaç manzaraları ile ziyaretçilere tadına doyulmaz bir görsel şölen sunmaktadır. Eğer kamp yapmayı seviyorsanız Limni Gölü Tabiat Parkı bunun için elverişli ancak biraz daha konfor tercih edenler için aynı zamanda bir konaklama merkezi de mevcut.
Olucak köyü sınırları içerisinde yer alan İmera Manastırı’nın 1350 yılında inşa edildiği bilinmektedir. Tonozlu bir kubbeye sahip olan Manastır, Doğu Karadeniz’in önemli inanç yapıları arasında gösteriliyor. Yuvarlak kemerli giriş kapısı batı cephesinde yer alıyor, içindeki freskolar büyük ölçüde silinmiş olsa da, kalıntılardan bunların dini içerikli figürlere ait resimler olduğu anlaşılmaktadır. Birçok kez onarım geçirdiği bilinen İmera Manastırı’ndan günümüze dek ayakta kalabilen tek bölümü şapeli olmuştur.
Eski çağlardan beri stratejik açıdan önemli bir geçiş noktasında olması ve zengin yeraltı kaynakları bakımından pek çok medeniyetin yaşadığı vadi topraklarında toplam 17 kilise ve şapel yer almaktadır. Ayakta kalan nadir kiliselerin başında ise Alikinos Kilisesi gelmektedir. Türkiye’nin en iyi yürüyüş rotaları arasında sayılan Krom Vadisi’ne gittiğinizde köylerdeki taş evleri ve tarihi değirmeni mutlaka görün.
Gümüşhane Gezilecek Yerler listesinde önemli bir yeri olan Artabel Gölleri Tabiat Parkı ,Torul ilçesi sınırlarında yer alır, 1998 yılında Tabiat Parkı statüsü kazanmıştır. 58590 hektarlık kapladığı alan içerisinde 18 adet buzul krater gölünün, vadilerin ve keskin sırtların yer aldığı Artabel Gölleri Tabiat Parkı, çok zengin bitki türlerini de barındırmaktadır.
Esenyurt (Kov) köyü sınırları içerisindeki Kov Kalesi, il merkezine 21 kilometre uzaklıktadır. Doğu Karadeniz’in ayakta duran en sağlam ve gösterişli kalesi olarak bilinmesiyle ünlüdür. Oldukça yüksek, kayalık bir alana kurulmuş olan Kale’nin alana hakim manzarasını izlemek ise apayrı bir keyif.
Köklü tarihi ile mutfağını zenginleştirmeyi başaran Gümüşhane pek çok lezzet ile dünyamıza girmektedir. Bölgede Karadeniz yemekleri başta olmak üzere pek çok farklı medeniyetin mutfak izleri de görünmektedir. Tarihi lezzetler ile yöresel lezzetlerin bir araya geldiği şehrin mutfağı herkesin damak tadına hitap edecek pek çok yemek ile doludur. Mutfağın yemekleri genel olarak tahıl ürünlerine dayanmaktadır. Tarım ürünleri şehrin mutfağında önemli bir yer tutmaktadır.
Köme Gümüşhane ile özdeşleşen bir lezzettir. Bir tatlı türü olan bu lezzet pekmezin atıştırmalık hali gibidir. Aslında bu iki lezzet çerez olarak da tüketilir. Tadan herkes tarafından sevilen lezzetler hem tatlıdır hem de besleyicidir. Bu yönü ile de yiyenlerden tam not alan iki lezzeti, şehre yolu düşen herkesin tatması gerekmektedir. Bu lezzetlerin ikisi de pekmez ile yapılmaktadır. Yemesi eğlenceli olan ve tadı enfes olan bu lezzetlerin farklı meyveler ile hazırlananları da bulunmaktadır. Sadece bu yöreye özgü olmayan köme ve pestil Anadolu’nun pek çok yöresinde yapılmaktadır ve afiyet ile yenmektedir. Meyvelerin lezzetini ve besleyiciliğini taşıyan pestillerin incecik yapısı sizi yediğiniz vitaminden zevk almaya itecektir. Genelde vitaminli olan pek çok şeyin yemesi insana zor gelir. Pestil için bu tam tersi bir durumdur. Meyve çekirdekleri ve posaları ayrılır ve karışıma nişasta ilave edilir. Pek çok farklı madde ile pestil yapılmaktadır. Genelde pekmez ile ve özellikle dut pekmezi ile yapılan pestil günümüz çocuklarına ilginç gelebilecek bir tattır.
Hamur işi her yörede olduğu gibi bu yörede de mutfağın en baş lezzetleri arasında yer almaktadır. Hamur işleri arasında en lezzetli tatlardan biri olan kete, yapımında kullanılan malzemelerin yöresel olması ile ayrı bir tat olmaktadır. Klasik bir ketede yumurta, süt, su, sıvı yağ ya da tereyağı, maya, un, tuz ve şeker bulunmaktadır. İç harcı ayrı olarak hazırlanan ketenin iç harcı için su, un ve tereyağı kullanılmaktadır. Yufkaların üzerine de tereyağı sürülerek kete en lezzetli halini alacaktır. Tariften de anlaşılacağı üzere kete için en önemli malzeme tereyağı olmaktadır. Bol tereyağı ile yapılan ketenin tadına doyum olmaz. Yolu Gümüşhane’ye düşen herkes kete konusunda ünlü bir mutfaktan bu lezzeti tatmalıdır. Kalori konusunda sıkıntılı olanların dahi bir defaya mahsus tatması gereken bu lezzet yörenin en iddialı tadıdır.
Evelik, yaprakları yenilebilen ve tohumlarından ot yapılabilen ıspanağa benzeyen bir ot türüdür. Gümüşhaneliler bu bitkinin dolmasını özenle yapmaktadır ve sunmaktadır. Klasik bir dolma tarifi gibi görünse de bu dolmanın şekli ve tadı klasik bir dolmadan oldukça farklıdır. İçinde kıyma, sarımsak, soğan, maydanoz, baharat ve pirinç bulunan dolma içine isteğe bağlı olarak bulgur da eklenebilir. Şehirde bu dolmanın bulgurlu hali yapılmaktadır. Böylece dolma daha lezzetli bir hale gelmektedir. Pişirme şekli de klasik dolmadan farklı olan bu dolmada pişirme suyuna zeytinyağı ve dana kemik ile salça atılmaktadır. Bu şekilde uzun süre pişen dolmalar afiyet ile yenmektedir. Dolmanın hemen her damağa hitap ettiği görülmektedir. Bu dolma için özellikle yöresel lezzetler yapan yerler takip edilmelidir. Aksi halde dolma ile ilgili büyük bit hayal kırıklığı da yaşanabilir.
Küçük bir kent olarak bilinen Gümüşhane, Karadeniz bölgesinde yer almaktadır. Şehir Harşit Çayının her iki tarafına kurulmuştur. Doğal güzellikleri ile ünlü olan bu kentin Bayburt ile komşuluğu bulunmaktadır. Kuzeyinde Trabzon bulunmaktadır ve şehrin güneyinde Erzincan yer almaktadır. Şehir konumu bakımından Karadeniz bölgesinde daha iç bölümlerde yer almaktadır. Ayrıca şehrin İstanbul’a olan uzaklığı da bir hayli fazladır. İstanbul ile kentin arası 1 km civarındadır. İki şehir arası yapılacak olan yolculuk ise yaklaşık 13 saat kadar sürmektedir. Şehir ülkenin pek çok iline uzak konumda yer almaktadır. Fakat her ne olursa olsun binlerce kişi her yıl bu güzel ve şirin kenti görmeye gelmektedir. Gelen herkes de bu uzaklığı çektiğine pişman olmamaktadır. Tarihi ve doğal güzellikleri bir arada bulunduran Gümüşhane mutlaka görülmesi gereken şehirlerimiz arasında yer alır. Şehir Ankara ve İzmir’e de oldukça uzak konumdadır. Şehrin hemen yanında bulunan Trabzon ile bağlantısı oldukça kuvvetlidir. Bu bakımdan her iki şehri beraber gezmek ve geziyi tamamlamak daha güzel olabilir.
Gümüşhane genel olarak Karadeniz iklimi etkisi altında bulunmayan bir şehirdir. Şehirde Karadeniz kıyısına yakın olan bölümlerde daha ılık ve nemli bir hava bulunmaktadır. Bu bölgeye gelmek isteyenler kış aylarında da bölgeyi ziyaret edebilir. Fakat şehrin pek çok bölümü sert karasal iklim altındadır. Şehirde yer alan pek çok bölge Doğu Anadolu bölgesinde görülen iklim özelliklerini yaşamaktadır. Bu bölgelerde ise kış oldukça sert geçmektedir. Yaz aylarının da son derece sıcak geçtiği bu bölgeler ideal olarak bahar aylarında ziyaret edilebilir. Uzun kış aylarında şehir beyaza bürünmektedir. Bu dönemde kış ve kar açısından Zigana Turizm Merkezi ziyaret edilebilir. Ayrıca kış döneminde şehirde yer alan Limni Gölü bir başka güzelliğe bürünmektedir. Kış döneminde şehre gidenler her iki noktayı da görmelidir. Yaz aylarında ise şehir değişik spor aktiviteleri bakımından uygun bir hal almaktadır. Özellikle şehirde düzenlenen şenlik ve festivaller şehri bu dönem için çekici hale getirmektedir.
Gece hayatı bakımından Gümüşhane, cafelerden ibarettir. Cafe dışında şehirde az da olsa barlar da bulunmaktadır. Bu mekanlarda gece geç saatlere kadar eğlenmek mümkün olacaktır. Fakat şehir küçük yapısından dolayı ve kıyıya olan uzaklığından dolayı eğlence mekanları bakımından gelişme gösterememiştir. Çılgınca bir eğlence planlamak Gümüşhane gecelerinden eliniz boş dönmenize neden olacaktır. Bu bakımdan şehrin gecelerinden fazla beklentiye girmemek gereklidir. Fakat her şeye rağmen gece canlı müzik dinlenecek ya da birkaç kadeh içilecek mekanlar da şehirde yer almaktadır. Şehirde yer alan cafe ya da restoranların en güzel yanlarından biri manzaralarıdır. Güzel manzara karşısında yenecek lezzetli ve yöresel yemekler şehirde geçirilecek geceyi renkli hale getirecektir.
Eylül ayı sonlarına doğru gerçekleştirilen Uluslar arası Gümüşhane Kuşburnu Pestil Kültür Ve Turizm Festivali, şehrin en güzel festivalleri arasında yer almaktadır. Etkinlik kapsamında pek çok yerel sanatçı sahne almaktadır. Bu festival Gümüşhane Valiliği ile Gümüşhane Belediyesi ortak organizasyonudur. Etkinliğe pek çok iş insanı, sivil toplum örgütü katılmaktadır. Halk oyunları bu etkinliğinde en güzel yanları arasında yer almaktadır. Ayrıca festival içinde pek çok yarışma yapılmaktadır. Festivalde dikkat çeken bir yarışma, yöresel yemekler ile pestil ve pekmez yarışmasıdır. Ayrıca etkinlikte bir de sünnet şöleni yapılmaktadır. Konserler için sadece yerel sanatçılar değil şehir dışından da pek çok ünlü sanatçılar bölgeye gelmektedir. Etkinlik için şehir çevresinden pek çok kişi bölgeye günler öncesinden gelmektedir.
Bir Karadeniz ili olan Gümüşhane’de de elbette yayla şenliği yapılmaktadır. Şehir 430 yaylası ile ülkemizin en fazla yaylası olan illeri arasında yer alır. Bu bakımdan şehirde Harmancık Yayla Şenliği ve daha pek çok yayla şenliği yapılmaktadır. Şehrin Kürtün ilçesinde yapılan şenliklerin bazıları yüzyıllardır yapılan şenlikler yöre halkının yanı sıra gelen turistlerinde ilgisini çekmektedir. Kadırga Yayla Şenliği, Kazıkbeli Yayla Şenliği, Güvende Yayla Şenliği, Harmancık Yayla Şenliği şehirde yer alan yayla şenliklerinden sadece birkaçıdır. Şehirde yer alan pek çok festival ve şenlik genelde yaz aylarında düzenlenmektedir. Kış aylarında ise şehirde daha çok küçük konser etkinlikleri yapılmaktadır. Şehrin küçük yapısı pek çok ile göre az yapılan festivalleri ile de kendini göstermektedir.
Az da olsa yapılan bu festivallerin içeriği ise pek çok etkinliğe göre oldukça doludur. Böylece yöre halkı bu festivaller ile istediği gibi coşup eğlenmektedir. Gümüşhane Kuşburnu Pestili Festivali ağustos ayında gerçekleşecek olan bu etkinlik için pek çok turist bölgeye gelmektedir. Yerli ve yabancı pek çok kişinin bulunduğu festival içinde birbirinden eğlenceli konserlere de yer verilmektedir. Şehrin merkezinde Sema Doğan Parkı önünde gerçekleşen etkinlik Pestil- Köme anıtının açılışı ile başlayacaktır. Etkinlik boyunca yöresel sanatçıların konserlerine de yer verilecektir.
